Grypa, przeziębienie i zapalenie gardła. Najczęstsze infekcje górnych dróg oddechowych

Grypa, przeziębienie i zapalenie gardła. Najczęstsze infekcje górnych dróg oddechowych

Grypa i przeziębienie należą do najczęstszych chorób, które dotykają co roku układ oddechowy milionów Polaków [1]. Dołącza do nich zapalenie gardła, które zazwyczaj towarzyszy infekcjom bakteryjnym i wirusowym górnych dróg oddechowych [2]. Jakie są objawy tych chorób? Jak się je leczy? Sprawdź.

Spis treści:

Grypa – jakie są jej objawy?

W okresie jesienno-zimowym w Polsce trwa sezon epidemiczny grypy. Co roku zapada na nią nawet kilka milionów Polaków. Jest ona wywoływana przez wirusy grypy typu A i B występujące u ludzi. Najczęściej są to podtypy H1N1 i H3N2, rzadziej H1N2. Pojawienie się szczepów wirusów grypy typu B jest zmienne i nieprzewidywalne, co 2-4 lata wywołują epidemie [1].

Wirusy najczęściej przenoszą się drogą kropelkową w czasie kontaktu z chorym, który kaszle lub kicha, albo są transmitowane drogą pokarmową poprzez kontakt z zakażonymi przedmiotami np. codziennego użytku [1]. Wirus z łatwością szerzy się w skupiskach ludzkich, czyli w szkołach, internatach, szpitalach itp. [3]. Niektóre szczepy grypy są przenoszone w wyniku bliskiego kontaktu z chorym lub zakażonymi, martwymi zwierzętami [1].

Objawy grypy u dorosłych

Grypa pojawia się nagle i atakuje górne drogi oddechowe. Jej najczęstsze objawy u osób dorosłych to [3]:

  • wysoka gorączka lub stan podgorączkowy i dreszcze,
  • suchy kaszel,
  • zadyszka lub trudności w oddychaniu,
  • zmęczenie (znużenie) i osłabienie organizmu,
  • ból gardła,
  • katar lub zatkany nos,
  • bóle mięśni lub bóle ciała,
  • ból głowy.

Objawy grypy u dzieci

U dzieci grypa rozpoczyna się często wysoką gorączką (nawet do 40°C), która utrzymuje się dłużej niż u dorosłych. Towarzyszą jej uczucie rozbicia, dreszcze, bóle mięśni głowy oraz kaszel. Katar raczej nie występuje lub jest mało nasilony [4]. Dzieci chore na grypę częściej mają także inne objawy, np. wymioty i biegunkę [3].

Grypa u dorosłych i dzieci utrzymuje się zwykle około tygodnia, a w jej przebiegu nie jest wymagana antybiotykoterapia. Zwykle ustępuje samoistnie i pomocne może być wspomagające leczenie objawowe, np. kaszlu lub bólu gardła [3].

Przeziębienie – czym się różni od grypy?

Przeziębienie zaliczane jest do bardzo częstych infekcji górnych dróg oddechowych. Dorośli doświadczają jego objawów średnio dwa razy w roku, a osoby w podeszłym wieku średnio raz w roku. Jednak najczęściej chorują dzieci. Może to nastąpić nawet kilka razy rocznie [4], zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Przyczyną przeziębienia jest zakażenie wirusowe. Najczęstsze patogeny to adenowirusy, rynowirusy, koronawirusy (np. SARS-CoV-2), wirusy paragrypy, herpeswirusy, wirusy Coxsackie, parwowirusy, RSV i enterowirusy [4].

Czym się różni przeziębienie od grypy? Główna różnica tkwi w początku choroby. Przeziębienie nie zaczyna się nagle. Zwykle ten stan poprzedza okres złego samopoczucia, który trwa dzień lub dwa [1]. To pierwsze objawy infekcji górnych dróg oddechowych. Dopiero później pojawiają się typowe oznaki, które utrzymują się średnio przez tydzień, przy czym najmocniej dają o sobie znać między 3. a 4. dniem choroby, a potem stopniowo ustępują. Zalicza się do nich [4]:

  • uczucie wysychania, pieczenia lub swędzenia w nosie;
  • ból gardła i czasem chrypka oraz uczucie drapania w gardle;
  • katar początkowo wodnisty, a potem często ropny.

U niektórych chorych może pojawić się suchy kaszel, który potem przechodzi w kaszel mokry, oraz stan podwyższonej temperatury ciała (37–38°C) w pierwszych dniach choroby [1]. W przypadku przeziębienia stosuje się jedynie leczenie objawowe. Wskazany jest odpoczynek i nawadnianie organizmu. Można również wykonywać inhalacje. Chory powinien zgłosić się do lekarza, jeśli wystąpią m.in. duszący kaszel, wysoka gorączka lub pojawią się napady świszczącego oddechu [4].

Zapalenie gardła – częsta infekcja dróg oddechowych

Oprócz przeziębienia i grypy większość dorosłych przynajmniej 2-3 razy w roku choruje na zapalenie gardła. Dzieci i nastolatki jeszcze częściej [2]. Ten stan zwykle jest spowodowany czynnikami infekcyjnymi, do których zalicza się wirusy (głównie rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy), bakterie (najczęściej Streptococcus pyogenes), grzyby, a nawet pierwotniaki [5]. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową lub po bezpośrednim kontakcie z osobą chorą [2].

Zapalenie gardła o podłożu wirusowym charakteryzuje się pogorszeniem samopoczucia i osłabieniem. Potem pojawiają się silny ból gardła, głowy i stan podgorączkowy. Objawy te nie mają dużego nasilenia, zazwyczaj choroba ma łagodny przebieg i mija sama po 3–7 dniach [5]. W przypadku, gdy chorobę powodują bakterie, należy skonsultować się z lekarzem, ponieważ może zaistnieć konieczność przyjmowania antybiotyku [5].

Ostre zapalenie gardła i migdałków może oznaczać anginę. Podobnie jak w przypadku, gdy toczy się stan zapalny gardła, mogą ją wywołać grzyby, wirusy, paciorkowce i inne bakterie [5].

Diagnostyka i różnicowanie etiologii zakażeń górnych dróg oddechowych

Diagnostyka zakażeń górnych dróg oddechowych opiera się głównie na wywiadzie i badaniu fizykalnym chorego. Podczas rozmowy z pacjentem lekarz pyta m.in. o [6]:

  • charakter objawów i ich nasilenie;
  • okoliczności zakażenia np. czas, jaki upłynął między pierwszymi objawami a kontaktem z chorą osobą;
  • rodzaj i okres przyjmowanych leków na infekcję oraz choroby przewlekłe;
  • uczulenia;
  • choroby współistniejące;
  • przyjęte szczepienia ochronne.

Po dokładnym wywiadzie przeprowadzane jest badanie przedmiotowe, w czasie którego sprawdzany jest ogólny stan pacjenta. Pod uwagę brana jest ocena parametrów życiowych (temperatura ciała, saturacja, częstość oddechów, tętno, ciśnienie tętnicze). Lekarz przeprowadza także badanie węzłów chłonnych i gardła, sprawdza m.in. drożność nosa i bolesność uciskową w obrębie zatok oraz osłuchuje płuca [6].

W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy podejrzeniu zakażenia bakteryjnego, pomocne jest wykonanie badań laboratoryjnych. Zaleca się uzależnienie decyzji o podaniu antybiotyku od posiewu i wyniku badania mikrobiologicznego wymazu z gardła, wymazu z nosa lub szybkiego testu antygenowego wykrywającego paciorkowca [6].

Badania dodatkowe pomocne w diagnostyce infekcji układu oddechowego to również [6]:

  • morfologia – badania laboratoryjne markerów stanu zapalnego np. szybki test CRP wskazujący na toczący się w organizmie stan zapalny;
  • badania obrazowe – najczęściej zdjęcia RTG klatki piersiowej wykonywane np. przy podejrzeniu bakteryjnego zapalenia płuc, powikłań lub przy przewlekłym kaszlu.

Jak odróżnić infekcję wirusową od bakteryjnej?

Infekcja wirusowa dróg oddechowych jest zwykle trochę łagodniejsza i ma dłuższy czas inkubacji. Często przed pojawieniem się pierwszych objawów chory przez około 2 dni zmaga się ze złym samopoczuciem. Infekcja bakteryjna ma zazwyczaj ostry, nagły początek z bardzo nasilonymi objawami [1, 3].

W kryteriach różnicowania infekcji wirusowej od bakteryjnej należy uwzględnić również subtelne odmienności w objawach [7]:

  • ból gardła podczas połykania jest większy przy infekcji bakteryjnej;
  • częste u dzieci bóle brzucha i nudności występują zazwyczaj w przypadku infekcji bakteryjnych;
  • bóle kostno-stawowe pojawiają się zwykle przy chorobie wirusowej;
  • wysoka gorączka nawet do 40°C wskazuje na aktywność bakterii;
  • zapalenie spojówek pojawia się przy zakażeniu adenowirusem;
  • wysięk czopny (krwisto-ropny) na migdałkach jest większy w przypadku chorób o podłożu bakteryjnym;
  • katar, kaszel i chrypka częściej pojawiają się przy infekcjach wirusowych;
  • przy zakażeniu bakteryjnym są powiększone węzły chłonne przednie, a tylne przy infekcji wirusowej;
  • język malinowy może wskazywać na chorobę spowodowaną bakteriami;
  • biegunka występuje częściej przy infekcji wirusowej.

Jak leczyć zapalenie górnych dróg oddechowych?

Po ustaleniu przyczyny zapalenia górnych dróg oddechowych należy wdrożyć odpowiednie leczenie.

Leczenie objawowe głównie przy infekcjach wirusowych

Infekcja wirusowa wymaga jedynie leczenia objawowego, bo zwykle ustępuje samoistnie w ciągu 7 dni [4]. Na ból głowy, mięśni i gorączkę stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe [1]. W przypadku bólu gardła ulgę przynosi stosowanie środków miejscowo przeciwbólowych, np. tabletek do ssania, aerozoli i płukanek.

Gdy pojawia się katar i zostaje upośledzona drożność nosa, można wykorzystać leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa stosowane miejscowo lub doustnie [1]. Na suchy kaszel można przyjmować leki przeciwkaszlowe, takie jak butamirat. Gdy w oskrzelach zaczyna pojawiać się trudna do odkrztuszenia wydzielina, można sięgnąć po syrop wykrztuśny [1]. Warto jednak pamiętać, że wilgotny kaszel może być objawem poważniejszych chorób, takich jak POChP, czyli przewlekła obturacyjna choroba płuc. Dlatego, gdy objawy utrzymują się lub nasilają, należy skonsultować się z lekarzem.

Antybiotykoterapia tylko przy zakażeniach bakteryjnych

Infekcja bakteryjna najczęściej wymaga zastosowania antybiotykoterapii. Jeśli stan kliniczny pacjenta oraz rodzaj zakażenia wskazuje na potrzebę podania leku na receptę, należy zgłosić się do lekarza. Rutynowe przyjmowanie antybiotyku nie jest właściwe, a w przypadku infekcji wirusowych jest nieskuteczne. Powinno być ono zarezerwowane dla pacjentów z zakażeniem bakteryjnym, z wysokim CRP, u których występuje gorączka > 39°C, objawy choroby są bardzo nasilone, nie obserwuje się poprawy po 7–10 dniach choroby lub nastąpiło pogorszenie stanu klinicznego po wstępnej poprawie [6].

Domowe metody łagodzenia objawów

Można złagodzić ból gardła za pomocą domowych sposobów. Pomocne są np. płukanki ziołowe z szałwii. Pomaga też płukanie gardła ciepłym roztworem soli kuchennej oraz picie małymi łykami ciepłego mleka z miodem [4].

Chory powinien leżeć w łóżku i odpoczywać. Wskazane jest picie odpowiedniej ilości niegazowanych płynów, zwłaszcza gdy chorobie towarzyszy gorączka. W doraźnym łagodzeniu objawów kaszlu lub zatkanego nosa pomagają również inhalacje z soli, lub olejków eterycznych oraz nawilżanie powietrza w pomieszczeniu [4]. Jeżeli w oskrzelach obecna jest trudna do odkrztuszenia wydzielina, można sięgnąć po syrop wykrztuśny [1].

W przypadku infekcji dróg oddechowych u dzieci i dorosłych istotna jest również profilaktyka. Trzeba wypracować w sobie nawyk częstego mycia rąk wodą z mydłem, zasłaniania nosa i ust przy kaszlu i kichaniu. Warto wprowadzić również zasady zdrowego trybu życia, czyli właściwe odżywianie, aktywność fizyczną i wysypianie się [2]. W okresach zwiększonej zapadalności na przeziębienie i grypę należy unikać zatłoczonych miejsc, trzeba nosić odzież zapewniającą komfort termiczny oraz nie kontaktować się z przeziębionymi osobami [4]. Wszystko po to, żeby ograniczyć ryzyko zachorowania.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Najczęściej zadawane pytania dotyczące zakażenia górnych dróg oddechowych:

1. Jak leczyć infekcje górnych dróg oddechowych?

Leczenie w przypadku zakażeń wirusowych skupia się głównie na uśmierzaniu bólu, zbijaniu wysokiej gorączki oraz łagodzeniu objawów kaszlu i kataru. Gdy choroba ma podłoże bakteryjne lub nie mija samoistnie, może być wskazane podawanie antybiotyku.

2. Jak długo trwa infekcja górnych dróg oddechowych?

Objawy utrzymują się zazwyczaj kilka dni i mijają po tygodniu.

3. Jakie są najczęstsze powikłania infekcji górnych dróg oddechowych?

U osób z obniżoną odpornością (np. kobiety w ciąży, małe dzieci do 2. r.ż., seniorzy, chorzy przewlekle) przy nieleczonej infekcji górnych dróg oddechowych może dojść do poważnych powikłań. Szczególnie niebezpieczne są wtórne infekcje bakteryjne, które mogą wywołać zapalenie zatok, zapalenie ucha środkowego, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc lub niewydolność oddechową [1, 4].

Bibliografia:

[1] Mejza F., Grypa i przeziębienie – objawy, różnice i zapobieganie, 2021 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent
/grypa/grypasezonowa/61825
,grypa-i-przeziebienie (dostęp: 04.07.2023)).

[2] Gągała J., Zapalenie gardła, Medycyna Praktyczna 2011-10/15, 29610-29611.

[3] Antczak A., Dutkowska A., Czym jest, a czym nie jest grypa [w:] Grypa. Praktyczne kompendium, 2021, 13-19.

[4] Mejza F., Przeziębienie – przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie, 2021 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent
/grypa/przeziebienie/
61668,przeziebienie (dostęp: 04.07.2023)).

[5] Zagor M. i in., Zapalenie gardła i migdałków, 2015 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia
/choroby/choroby-jamy-ustnej
-i-gardla/show.html?id=106167 (dostęp: 04.07.2023)).

[6] Fal A.M. i in., Diagnostyka i leczenie wybranych infekcji oraz stanów zapalnych dróg oddechowych. Wytyczne dla lekarzy POZ, LEKARZ POZ 5/2021: 326-353.

[7] Szczepaniak W., Infekcja wirusowa czy bakteryjna – jak odróżnić, 2019 (witryna internetowa: https://zdrowie.pap.pl/byc-zdrowym/infekcja-wirusowa-czy-bakteryjna-jak-odroznic (dostęp: 23.07.2025)).