Jak rozpoznać, czy kaszel jest wynikiem alergii, czy przeziębienia?

Jak rozpoznać czy kaszel jest wynikiem alergii, czy przeziębienia?

Alergia czy przeziębienie? Kaszel alergiczny czy infekcyjny? To pytanie spędza sen z powiek osobom, które są alergikami, ale podejrzewają też u siebie chorobę przeziębieniową. Symptomy towarzyszące tym stanom bywają podobne. Jak rozpoznać, czy na przykład kaszel jest odpowiedzią na kontakt z alergenem, czy z wirusem? Wyjaśniamy!

Spis treści:

Przeziębienie - co to za choroba?

Przeziębienie to bardzo częsta dolegliwość, na którą najczęściej zapadają dzieci – nawet kilkanaście razy w roku. Dorośli chorują średnio 2–4 razy w roku, a osoby wieku rzadziej (średnio 0,5–1 epizod przeziębienia w roku). Tego rodzaju infekcja jest zakażeniem wirusowym, występującym zwykle w okresie jesienno-zimowym [1].

Do przeziębienia dochodzi najczęściej po kontakcie z osobą chorą. Przenosi się głównie drogą kropelkową, ale także przez bezpośredni kontakt z chorym lub drogą pokarmową (w zależności od rodzaju wirusa) [2]. Choroba przeziębieniowa określana jest jako zespół objawów klinicznych związanych z zapaleniem błony śluzowej nosa, gardła i zatok przynosowych w wyniku zakażenia wirusowego o ostrym przebiegu [2].

Jakie są objawy przeziębienia?

Przeziębienie zwykle rozpoczyna się niepozornie i objawia złym samopoczuciem. Niektórzy pacjenci skarżą się w tym czasie na uczucie wysychania, pieczenia lub drapania w nosie. W następnej kolejności pojawiają się [1]:

  • ból gardła;
  • chrypka;
  • katar (początkowo wodnisty, potem ropny);
  • kichanie;
  • kaszel;
  • stan podgorączkowy (temperatura ciała 37–38°C), który częściej występuje u dzieci.

Jeżeli przeziębienie nie mija i do objawów dołączają: wysoka gorączka, bóle mięśni i stawów, uczucie rozbicia, może to świadczyć o zachorowaniu na grypę [1].

W przypadku choroby przeziębieniowej kaszel pojawia się często i zwykle charakteryzuje się łagodnym przebiegiem[1, 4]. Na początku jest męczący, suchy, ale ma tendencję do zmiany i przechodzi w wilgotny (produktywny) [2]. Kaszel przy przeziębieniu wynika z zajęcia błony śluzowej krtani i tchawicy przez wirusy. W późniejszym etapie choroba może wiązać się ze spływaniem wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Flegma spływająca do krtani, pobudza odruch kaszlowy i dochodzi do jej odkrztuszania [1]. U niewielkiego odsetka chorych (25% osób) kaszel utrzymuje się 2–3 tygodnie (niekiedy nawet dłużej) [2].

Mechanizm immunologiczny kaszlu alergicznego

Kaszel może być także reakcją organizmu na kontakt z alergenem. Dużą rolę odgrywa tu uwalnianie histaminy, substancji potrzebnej do prawidłowego funkcjonowania organizmu oraz uczestniczącej w reakcjach patologicznych prowadzących do rozwoju stanu zapalnego [3].

Kaszel alergiczny powstaje w wyniku reakcji Ig-E-zależnej. Alergen wiąże się z przeciwciałami IgE (immunoglobulina klasy E) na komórkach tucznych (mastocytach, które chronią organizm m.in. przed bakteriami i innymi drobnoustrojami). Układ odpornościowy reaguje na czynnik alergiczny i uwalnia histaminę oraz inne mediatory zapalne. Wówczas pojawiają się objawy alergii zależne od działania histaminy m.in. podrażnienie receptorów kaszlowych i napadowy, suchy kaszel [3].

Kaszel alergiczny – przyczyny i źródła alergenów

Wiosna to czas, kiedy alergicy przeżywają ciężki okres. Od lutego do maja obserwuje się wzmożone pylenie sezonowe różnych roślin. Bardzo często kaszel jest przejawem pyłkowicy, czyli uczulenia na pyłki roślin wiatropylnych [5]. U osób uczulonych występują wówczas objawy ze strony układu oddechowego i zapalenie spojówek [6]. Do głównych źródeł alergenów wziewnych należą pyłki [5]:

  • drzew, przede wszystkim leszczyny, olszy i brzozy oraz w mniejszym stopniu buku, dębu, jesionu, palatanu i cyprysowatych;
  • traw w okresie od końca kwietnia do początku września i zbóż np. żyta, pszenicy, owsa i prosa;
  • roślin zielnych (chwastów), takich jak babka, komosa, szczaw.

Podobnie wygląda sytuacja z innymi alergenami. Kaszel mogą wywołać roztocza kurzu domowego, zwierząt np. karaluchów, sierści i łupież zwierząt futerkowych, lateks i zarodniki pleśni [5]. Narażenie na ich wysokie stężenie również skutkuje nasilonymi symptomami chorobowymi, w tym upośledzeniem drożności nosa, napadami kichania, świądu i obfitej wydzieliny z nosa [6].

Często objawy alergii są mylone z przeziębieniem lub innymi infekcjami ze strony układu oddechowego. Dlatego jeśli cyklicznie, co roku pojawiają się te same problemy zdrowotne, w tym kaszel i katar, warto skonsultować się z lekarzem alergologiem, który przepisze leki przeciwhistaminowe [4].

Charakterystyczne objawy kaszlu alergicznego

Z alergią powszechnie kojarzony jest katar i zapalenie spojówek. Jednak u wielu osób w trakcie alergii rozwijają się także objawy ze strony dolnych dróg oddechowych. Jak rozpoznać kaszel alergiczny? Objawy mają charakter napadowego kaszlu (ok. 30-60 sekund) lub duszności. Dlatego też często alergia współistnieje z astmą lub jest mylona z objawami przeziębienia [6].

Kaszel alergiczny jest zwykle suchy, może nasilać się nocą, o świcie i przy nagłej zmianie temperatury lub wysiłku fizycznym. Mogą mu towarzyszyć inne objawy alergii, takie jak świąd gardła, wodnisty katar, uczucie zatkanego nosa, łzawienie oczu, zapalenie spojówek, ich przekrwienie i pieczenie oraz objawy skórne np. pokrzywka [5].

Kaszel – czego to objaw? Różnicowanie: kaszel alergiczny vs. infekcyjny

Chorobę przeziębieniową i alergię na pozór łączy wiele cech. Jak sprawdzić, czy mamy do czynienia z kaszlem alergicznym, czy z przeziębieniowym? Trzeba rozpoznać, co jest przyczyną doświadczanych objawów, więc należy przeprowadzić diagnostykę różnicową.

  • Czas trwania symptomów chorobowych: przeziębienie – ustępuje samoistnie maksymalnie w ciągu 14 dni, alergia trwa dłużej – kilka tygodni i może mieć okresowe zaostrzenia. Objawy alergii pojawiają się corocznie wraz z rozpoczęciem pylenia uczulających roślin [6].
  • Kaszel przy przeziębieniu występuje często, ale jest łagodny, początkowo suchy, a potem mokry. W alergii pojawia się rzadko, zwykle jest suchy [6].
  • Swędzenie i łzawienie oczu: ten objaw jest częsty dla alergii, ale nie pojawia się w chorobie przeziębieniowej [6].
  • Ból gardła: to charakterystyczna oznaka przeziębienia. Czasami może wystąpić przy alergii, ale najczęściej jest łagodny [6], spowodowany podrażnieniem błony śluzowej gardła podczas kaszlu.
  • Gorączka: ten objaw nie występuje w reakcji alergicznej, podobnie jak bóle mięśni, które pojawiają się przy przeziębieniu [6].
  • Ból głowy: rzadko doświadczają go chorzy na przeziębienie, ale za to czasami daje się we znaki alergikom (zwłaszcza w okolicy zatok przynosowych) [6].

Te charakterystyczne różnice pozwalają odróżnić alergię od przeziębienia, rozpoznać i skutecznie leczyć przyczynę kaszlu.

Diagnostyka i badania w kaszlu alergicznym

W przypadku, gdy objawy przyjmują charakter przewlekły, warto skorzystać z wizyty u lekarza rodzinnego lub alergologa. Bardzo ważne jest nie tylko zwracanie uwagi na różnice w kaszlu alergicznym i infekcyjnym. W diagnostyce uczulenia na alergeny wziewne lekarz przeprowadza z pacjentem szczegółowy wywiad. Podczas rozmowy pyta m.in. o czas trwania objawów, ich nasilenie, sezonowość i okresy występowania oraz okoliczności, w jakich się pojawiają napady kaszlu lub inne oznaki alergii [7].

Najczęściej wykonywanym badaniem są punktowe testy skórne, które służą do potwierdzenia lub wykluczenia IgE-zależnych chorób alergicznych. W trakcie testów lekarz na skórze pacjenta, którą uszkadza za pomocą małego jednorazowego nożyka, umieszcza kroplę alergenu. Jeżeli na komórkach tucznych skóry występują przeciwciała klasy IgE przeciwko badanemu alergenowi, dochodzi do reakcji alergicznej i powstaje widoczny gołym okiem bąbel oraz rumień [8].

Jeżeli występują trudności w wykonaniu testów skórnych np. z uwagi na brak współpracy z chorym, zaleca się pobranie krwi w celu oznaczania stężenia swoistych IgE w surowicy [7]. Natomiast, gdy z kaszlem alergicznym występują także inne objawy, np. duszność, świszczący oddech i uczucie ściskania w klatce piersiowej, zaleca się poszerzenie diagnostyki w kierunku astmy. Wówczas wykonuje się spirometrię, czyli badanie czynnościowe układu oddechowego, by zmierzyć w płucach objętość wdychanego i wydychanego powietrza [8].

Po przeprowadzonej diagnostyce można dobrać odpowiednie metody postępowania farmakologicznego w celu zlikwidowania odczuwanych objawów.

Leczenie kaszlu alergicznego

Kaszel alergiczny to zazwyczaj kaszel suchy, który utrudnia codzienne funkcjonowanie. Warto łagodzić objawy, odpoczywając oraz wypijając duże ilości płynów. Jeśli kaszel towarzyszy alergicznemu nieżytowi nosa, wówczas może być przewlekły, z odkrztuszaniem niewielkich ilości flegmy [5]. W celu usunięcia zalegającej wydzieliny i oczyszczenia z niej dróg oddechowych nie wolno hamować odruchu kaszlu. Można wspomagać się inhalacjami oraz oklepywać klatkę piersiową i plecy (zwłaszcza u dzieci i osób starszych). Przy kaszlu alergicznym nie stosuje się leków wykrztuśnych. Jednak można po nie sięgnąć w sytuacjach, gdy śluz zalega w drogach oddechowy m.in. przy astmie. Wóczas substancje czynne leków mukolitycznych takich jak Deflegmin (zawiera chlorowodor ambroksylu) rozrzedzają wydzielinę i wspomagają jej odkrztuszanie [9].

Nie należy sięgać po środki przeciwalergiczne bez konsultacji z lekarzem. Ich niekontrolowane przyjmowanie może prowadzić do działań niepożądanych [5]. Jeśli kaszel alergiczny jest przewlekły lub bardzo uciążliwy, należy udać się do alergologa, który przepisze odpowiednie leki przeciwzapalne, przeciwalergiczne lub immunosupresyjne, takie jak glikokortykosteroidy. Mogą być podawane w formie doustnej, donosowej lub jako aerozole wziewne [10].

Profilaktyka kaszlu alergicznego

Co pomaga na uporczywy kaszel alergiczny? Na pewno profilaktyka, czyli unikanie ekspozycji na alergeny. Trzeba znaleźć czynnik sprawczy po wystąpieniu reakcji alergicznej, a następnie unikać go oraz sytuacji związanych z narażeniem na alergen [10]. Jeśli przyczyną kaszlu jest uczulenie na pyłki, należy monitorować ich stężenie w powietrzu, gdyż zaleca się unikanie aktywności na zewnątrz w czasie największego pylenia.

Osoby uczulone na zarodniki pleśni, roztocza kurzu domowego lub sierść zwierząt powinny zwrócić większą uwagę na dokładność i częstotliwość sprzątania. Zaleca się usunięcie zbędnych pochłaniaczy kurzu np. dywanów, zasłon i firan [11]. Można korzystać z urządzeń z filtrami HEPA, które są używane do oczyszczania i filtracji powietrza w środowisku życia osób z alergicznymi chorobami układu oddechowego [12].

Warto również dopytać lekarza, czy możliwe jest leczenie przyczynowe i przeprowadzenie odczulania. Nieleczona alergia, zwłaszcza wziewna, może wywołać poważne powikłanie, jakim jest astma oskrzelowa.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Najczęstsze pytania dotyczące rozróżnienia kaszlu alergicznego i przeziębieniowego:

1. Jak sprawdzić, czy kaszel jest alergiczny?

Objawy kaszlu alergicznego mają charakter napadowy. Jest suchy, duszący i męczący. Atak nie trwa dłużej niż minutę. Mogą mu towarzyszyć trudności z zaczerpnięciem oddechu. Kaszel alergiczny u dziecka i u dorosłego nasila się zaraz po kontakcie z alergenem. Towarzyszy mu wodnisty katar i utrudnia normalne funkcjonowanie.

2. Jak odróżnić kaszel alergiczny od przeziębienia?

Suchy przewlekły kaszel, który występuje w formie krótkich napadów, a przy tym nie towarzyszą mu objawy infekcji, może być jednym z objawów alergii. Tym bardziej gdy pojawia się cyklicznie w określonych porach roku lub w konkretnych sytuacjach (po styczności z alergenem). Natomiast kaszel przeziębieniowy na początku jest suchy, potem zmienia się w mokry z nadmiernym śluzem i zwykle ustępuje po 2-3 tygodniach. Towarzyszy mu katar, ból gardła, zmęczenie i ogólne rozbicie organizmu.

3. Jakie badania laboratoryjne potwierdzają kaszel alergiczny?

W celu stwierdzenia ogólnej skłonności do reakcji alergicznych można wykonać oznaczenie poziomu IgE całkowitego oraz IgE specyficznych dla konkretnych alergenów we krwi. Na alergię może wskazywać także podwyższony poziom eozynofilów badanych podczas pełnej morfologii krwi.

4. Jak uniknąć kaszlu alergicznego podczas sezonu pylenia?

Podstawą przy kaszlu alergicznym w okresie wzmożonej aktywności pyłków jest unikanie kontaktu z alergenem. Dlatego w sezonie pylenia zaleca się monitorowanie stężenie pyłków w powietrzu i ograniczenie wychodzenia na zewnątrz, kiedy ich poziom będzie wysoki. Poza tym w tych okresach należy zamykać okna w domu, nie suszyć ubrań i nie wietrzyć pościeli na zewnątrz, od razu zdejmować i prać odzież, która miała kontakt z pyłkami. Zaleca się także zaprzestanie palenia i unikanie przebywania w zadymionych pomieszczeniach, ponieważ kaszel alergiczny nasila się w wyniku kontaktu z dymem tytoniowym.

5. Jakie powikłania może powodować nieleczony kaszel alergiczny?

Nieleczony kaszel alergiczny może prowadzić do pogorszenia objawów alergii lub powikłań ze strony układu oddechowego. Mogą pojawić się objawy astmy oskrzelowej, przewlekłego zapalenia oskrzeli, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) lub eozynofilowego zapalenia oskrzeli.

 

Bibliografia:

[1] Mejza F., Przeziębienie – przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie, 2021 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent
/grypa/przeziebienie/
61668,przeziebienie (dostęp: 31.05.2023)).

[2] Sawiec P., Gładysz A., Choroba przeziębieniowa (przeziębienie), 2020 (witryna internetowa: https://www.mp.pl
/interna/chapter/
B16.II.18.1.2. (dostęp: 31.05.2023)).

[3] Durska G., Histamina, 2021 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent
/alergie/chorobyalergiczne/wartowiedziec/
161009,histamina (dostęp: 23.07.2025)).

[4] Wojda B., Alergia na pyłki drzew i żywność – reakcje krzyżowe, 2021 (witryna internetowa: https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/alergia-na-pylki-drzew-i-zywnosc-reakcje-krzyzowe/ (dostęp: 31.05.2023)).

[5] Wiercińska M., Kaszel alergiczny – czym się charakteryzuje?, 2024 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent
/alergie/chorobyalergiczne/wartowiedziec/
346694,kaszel-alergiczny-czym-sie-charakteryzuje (dostęp: 23.07.2025)).

[6] Lipiec A., Rapiejko P., Alergia czy przeziębienie – temat wciąż aktualny, Alergoprofil 2021, Vol. 17, Nr 3, 27-33.

[7] Padjas A., Alergie – metody diagnostyczne, 2013 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/alergie/lista/81858,alergie-metody-diagnostyczne (dostęp: 23.07.2025)).

[8] Jutel M., Rozpoznawanie chorób alergicznych w podstawowej opiece zdrowotnej, 2018 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/alergologia/wytyczne/
/wytyczne/104145,
rozpoznawanie-chorob-alergicznych-w-podstawowej-opiece-zdrowotnej-podsumowanie-zalecen-grupy-ekspertow-eaaci-2014 (dostęp: 23.07.2025)).

[9] Witryna internetowa: https://www.deflegmin.pl/rodzina-deflegmin/
 (dostęp: 23.07.2025).

[10] Rey A., Chełmińska M., Ogólne zasady postępowania w chorobach alergicznych w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej 2019, tom 13, nr 4, 170–175.

[11] Dworak Alina, Środowisko rodzinne jako wyznacznik jakości życia dziecka z alergią. Praca doktorska, 2007, Katowice: Uniwersytet Śląski.

[12] Sublett J.L. i in., Air filters and air cleaners: Rostrum by the American Academy of Allergy, Asthma & Immunology Indoor Allergen Committee, Journal of Allergy and Clinical Immunology, Volume 125, Number 1, witryna internetowa: https://www.jacionline.org/article
/S0091-6749(09)01317-7/fulltext
 (dostęp: 23.07.2025).